Στο φως η κρυμμένη καθημερινή αναρχία

Είναι η αναρχία οικονομικά αποτελεσματική;(1) Μη βιαστείτε να απαντήσετε «όχι». Ολα εξαρτώνται από το πόσο μας κοστίζει η κυβέρνηση και γενικότερα το κράτος. Εξαρτάται λοιπόν από το εάν το κράτος κάνει καλά τη δουλειά του, δηλαδή να οργανώνει αποτελεσματικά τις κάθε είδους σχέσεις των ανθρώπων, ιδίως φυσικά, τις οικονομικές σχέσεις-ανταλλαγές. Ετσι, οι πολίτες κερδίζουν από την οργάνωση των σχέσεων αυτών αφού μετακινούνται από μια κατάσταση ανεξέλεγκτων διαμαχών μεταξύ τους, σε μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη οικονομική συνεργασία και ανταλλαγές με αμοιβαία οφέλη. Η θεωρία του κράτους-«κοινωνικού συμβολαίου» είναι ακριβώς αυτό.

Αντιθέτως, στη θεωρία του «ληστρικού-αρπακτικού κράτους» (predatory state), το κράτος «προκύπτει» από την εγωιστική συμπεριφορά ατόμων και κυρίως ομάδων, που το συγκροτούν ή απλώς χρησιμοποιούν τον μηχανισμό του, έχοντας ως συγκριτικό πλεονέκτημα την πολιτική ισχύ, για να επιβάλουν τα ατομικά τους συμφέροντα και να λεηλατήσουν τη δημόσια περιουσία (σας θυμίζει μήπως «Βατοπέδι» η περίπτωση αυτή;)

Εννοείται ότι καταστάσεις μη αποτελεσματικών μορφών οργάνωσης εμπίπτουν στη δεύτερη περίπτωση όπου το κράτος λειτουργεί κλεπτοκρατικά και αυταρχικά, ως αντιπρόσωπος των οικονομικών συμφερόντων των ομάδων με ισχύ. Δεν χρειάζεται πολύς κόπος για να εντάξει κανείς την Ελλάδα, ιδίως των τελευταίων ετών, στο χώρο των υποδειγμάτων της κλεπτοκρατίας, μιας και η αναποτελεσματικότητα και η αναρχία κυριαρχούν σε πολλές όψεις της πολιτικής ζωής αλλά και της καθημερινότητας.

Στη βιβλιογραφία, η ύπαρξη και κυρίως η επιμονή αδύναμων θεσμών (weak institutions), ερμηνεύεται συνήθως ως «τροχιά εξάρτησης» (path dependence). Πρόκειται για μια αυτοτροφοδοτούμενη διαδικασία που είναι σχεδόν αδύνατο να αλλάξει «από τα μέσα» και να εξελιχθεί, για παράδειγμα, σε ένα κράτος δικαίου, δικαιωμάτων και ελευθεριών, με παράλληλη λειτουργία εύρυθμων και διαφανών ανταγωνιστικών αγορών που δίνουν ευκαιρίες στους πολίτες για προσωπική και επαγγελματική ζωή.

Στην περίπτωση του κλεπτοκρατικού κράτους, το τελευταίο λειτουργεί ως επίσημο διόδιο των κλεπτοκρατικών ομάδων που έχουν καταλάβει ή «αντιπροσωπεύουν» τον μηχανισμό του. Η δε καταφυγή των πολιτών στην άναρχη οικονομική ζωή, βασικό βραχίονα της οποίας αποτελεί η παραοικονομία και η διαφθορά, αποτελεί ορθολογική επιλογή (!) και σχετικά αποτελεσματικό καθημερινό κανόνα.

Πολύ περισσότερο όταν συνήθως η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από μια ήδη χαμηλή ανάπτυξη της αγοράς, δηλαδή των οικονομικών ανταλλαγών ανάμεσα σε ιδιώτες ή και από μια χαμηλή ανάπτυξη της αυτοοργάνωσης της ίδιας της κοινωνίας (θεσμοί διαιτησίας, αξίες, μηχανισμοί φήμης και επιβράβευσης, κ.λπ.).

Με άλλα λόγια, το θεσμικό περιβάλλον μπορεί να οδηγεί τους πολίτες σε μια ορθολογική συμπεριφορά αναρχίας και, σε κάθε περίπτωση, παράκαμψης του κράτους, επιλέγοντας έτσι την ανομία (lawlessness).

Πώς λοιπόν το υψηλό κόστος του κράτους μάς οδηγεί στην αναρχία; Γιατί ενδεχομένως η άναρχη δράση να είναι από κοινωνικής άποψης άριστη, όταν συγκρίνεται με την εναλλακτική επίσημη, «μέσω του κράτους» δράση; Διότι:

Α. Το οργανωτικό κόστος της συγκρότησης ενός σοβαρού κράτους δικαίου μπορεί να είναι ασύμφορο, δηλαδή αδύνατο, αφού μπορεί να αντιτίθεται στα βραχυχρόνια συμφέροντα ισχυρών (κλεπτοκρατικών) ομάδων και ατόμων.

Β. Το κόστος της συμφωνίας των επιμέρους αντίθετων ομάδων/ατόμων να είναι υψηλό και η βασική αιτία για αυτό είναι η ισχυρή ετερογένεια στις προτιμήσεις τους.

Γ. Το κόστος της παροχής των δημόσιων αγαθών μπορεί να είναι μεγάλο λόγω είτε του μεγάλου αριθμού των πολιτών είτε κυρίως λόγω των διαφορετικών πεποιθήσεών τους σχετικά με τα αγαθά αυτά, είτε γιατί προσκρούουν σε επιμέρους ισχυρά ιδιωτικά συμφέροντα (π.χ. δημόσια εναντίον ιδιωτικής υγείας).

Και στις τρεις ανωτέρω περιπτώσεις μπορεί να πει κανείς ότι εφαρμόζει η ελληνική περίπτωση. Το κόστος συγκρότησης σοβαρού κράτους δικαίου παρεμποδίζεται ιδίως από τις ισχυρές ομάδες (με διασυνδέσεις και διεμβολισμό τους στο κράτος, στα κόμματα, στα οικονομικά συμφέροντα κ.λπ.), που επί του παρόντος κάνουν πολύ ακριβή τη μετάβαση σε ένα «κράτος-συμβόλαιο» σχέσεων μεταξύ των πολιτών, και διατηρούν με αυτοτροφοδοτούμενη «τροχιά εξάρτησης» την άναρχη κλεπτοκρατική κατάσταση που όλοι βιώνουμε σήμερα.

Η ετερογένεια μεταξύ μας είναι μεγάλη. Οχι αυτή που έχει να κάνει με τη φυλή ή το χρώμα, όπως συμβαίνει σε άλλες κοινωνίες, αλλά αυτή που αφορά την έντονη ιδιώτευση και την παντελή απουσία συλλογικής ζωής πέρα από το κράτος και τα κόμματα, γεγονός που θα «ενοποιούσε» μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας. Πάρτε σαν παράδειγμα τους φοιτητές. Λείπουν εντελώς τα «societies» και η μόνη συλλογική ζωή που βιώνουν σήμερα είναι οι συνδικαλιστικές νεολαίες με τη γνωστή πια μαύρη αγορά συναλλαγής μεταξύ βαθμών-ψήφων στις γενικές συνελεύσεις.

Εν κατακλείδι, η τυφλή βία και αναρχία που έχει ξεσπάσει στη χώρα, με την κατάλυση του κράτους, αντικατοπτρίζει μεταξύ των άλλων, την καθημερινή βία και αναρχία της οικονομικής και κοινωνικής καθημερινότητας. Αντανακλά έντονες ανισότητες, την απουσία ευκαιριών για τους νέους, την αναξιοκρατία που κυριαρχεί παντού και τη διαφθορά στη μαύρη οικονομία.

Τη βδομάδα αυτή, η «κρυμμένη καθημερινή αναρχία» εκδηλώθηκε ανοικτά ως μια μορφή τυφλής διαμαρτυρίας όχλου απέναντι στη λεηλασία των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων της νέας γενιάς, από μικρά και μεγάλα βολεμένα συμφέροντα που ληστεύουν και καταχρεώνουν το μέλλον των νέων γενεών. Είναι εναντίον της σάπιας και αναχρονιστικής πολιτικής τάξης που αυτιστικά εξυπηρετεί τον εαυτό της και κρατά προνόμια και κλειστές αγορές για τους κολλητούς πελάτες της με σκοπό την απλή επαγγελματική αναπαραγωγή της.

Είναι εναντίον όλων εκείνων που αυτή την εποχή κρύβονται και που είναι οι πραγματικοί υπεύθυνοι για τη σημερινή κατάσταση και που έχουν καταστήσει σήμερα την οικονομική και την κοινωνική αναρχία πιο... αποτελεσματική από την επιβολή και τήρηση των κανόνων ενός κράτους δικαίου, των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, των ελεύθερων, δίκαιων, διαφανών και ανταγωνιστικών αγορών.

Ολα αυτά εάν υπήρχαν θα έδιναν ευκαιρίες στη νέα γενιά που σήμερα δεν έχει, καθώς βλέπει παντού διόδια και κλειστές πόρτες, επιμέρους συμφέροντα και βολεμένους κομματικούς συνδικαλιστές με παχυλούς μισθούς, αδυνατώντας να φανταστεί η ίδια το προσωπικό και επαγγελματικό της μέλλον.

(1) Βλ. Ρ. Lesson, «Efficient Anarchy», Public Choice, 2006 (130).




Πηγή : Aρθρο της Κ.Ε <ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - 14/12/2008> από τον ΘΟΔΩΡΗ ΠΕΛΑΓΙΔΗ, καθηγητή Οικονομικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.